На знак салідарнасці з егіпецкай моладдзю, якая ў гэтыя дні змагаецца з аўтарытарным рэжымам Хосні Мубарака, прапаноўваем чытачам кароткі агляд студэнцкіх выступленняў у Еўропе.
“Будзьце рэалістамі – патрабуйце немагчымага!”
Эрнэста Чэ Гевара
Студэнцкая супольнасць ва ўсе часы, з пачатку свайго існавання, была адной з самых актыўных у грамадстве.
Актыўнасць была накіравана на абарону сваіх правоў, на падтрымку ці забарону нейкіх з’яў у грамадстве або проста на выказванне сваёй пазіцыі. Можна сказаць, што ў ХХ ст. студэнцтва стала вельмі моцнай сілай, якая змагла паўплываць на сацыяльныя і палітычныя справы ў свеце. Самыя ж славутыя акцыі выказвання сваёй волі былі ў Чэхаславакіі і Францыі.
Ці вясёлае свята – дзень студэнта?
17 лістапада ўвесь свет адзначае свята, якое па-простаму называюць “Днём студэнта”. Беларускія студэнты святкуюць гэтую дату заўсёды весела, а вось студэнты ў Чэхіі пачынаюць адзначаць гэты дзень з сумных успамінаў.
28 кастрычніка – дзень абвяшчэння незалежнай Чэхаславацкай дзяржавы, але ў 1939г., калі краіна была акупіравана нямецкімі войскамі, адзначаць гэтае свята забаранялася. І ўсё-такі студэнты і іх выкладчыкі не пабаяліся выйсці на вуліцы Прагі і зладзіць дэманстрацыю. Хутка з’явіліся акупацыйныя падраздзяленні і разагналі шэсце. Пры гэтым быў забіты студэнт медыцынскага факультэта Ян Оплетал (Jan Opletal).
Пахаванне Яна адбылося 15 лістапада. І гэтая падзея стыхійна перарасла ў акцыю пратэстаў супраць Нямеччыны. У гэты дзень за кратамі апынуліся дзесяткі студэнтаў. А самыя масавыя затрыманні былі праведзены як раз 17 лістапада, калі гестапаўцы і эсэсаўцы акружылі пражскія студэнцкія інтэрнаты і захапілі каля 1200 чалавек. Большасць з іх потым аказася ў канцлагеры ў Заксенхаўзене, а 9 студэнтаў у той жа дзень былі расстраляныя.
Савецкія танкі на вуліцах Прагі. 1968г.
Вось так, пакуль уся Еўропа дрыжала ад аднаго імя Гітлера, чэшскія студэнты без страху ахвяравалі сваім жыццём і свабодай дзеля надзеі, што калі-небудзь іх нашчадкі змогуць прайсціся па вуліцах вольнай Прагі і без страху выказваць пры гэтым свае думкі.
Праз 2 гады на міжнародным студэнцкім кангрэсе ў Лондане дзень 17 лістапада быў абвешчаны “Днём студэнта”, а ў Чэхіі з 1946г. – гэта “Дзень студэнта-патрыёта”.
Хваля актывізацыі чэхаславацкай моладзі узнавілася ў 1968г., калі краіна была акупіравана зноўку, толькі ўжо савецкімі войскамі. Тады студэнты прыдумалі іншы сродак барацьбы з акупантамі.
Помнік Яну Палаху (Вацлаўская плошча, Прага)
16 студзеня 1969г. студэнт Карлава універсітэта Ян Палах у знак пратэсту абліў сябе бензінам і падпаліў на Вацлаўскай плошчы. Пахаванне і гэтага маладога чалавека таксама перарасло ў дэманстрацыю.
Да красавіка таго ж года яшчэ 26 чалавек ажыццявілі спробу самагубства такім жа спосабам.
“Забараняецца забараняць!”
“Забараняецца забараняць!” – адзін з галоўных лозунгаў перыяду, які ўвайшоў у гісторыю як “Парыжская вясна” 1968г.
Падзеі сакавіка-траўня 1968г. сталі самымі вядомымі студэнцкімі выступленнямі ў ХХст. Хоць мэты і дзеянні гэтай “маленькай рэвалюцыі” былі дастаткова леварадыкальнымі, усё ж разглядаць і памятаць яе трэба як выдатны прыклад студэнцкай самаарганізацыі.
Sous les pavеs, la plage! Пад брукаванкай — пляж! Адзін з лозунгаў Парыжскай вясны
Усё пачалося яшчэ ў пачатку навучальнага года, калі на мітынгах студэнты пачалі выказваць незадаволенасць жорсткай дысцыплінай у студэнцкіх гарадках і ўніверсітэтах. З цягам часу акцыі пратэсту станавіліся ўсё маштабней, і ў некаторых ВНУ Францыі студэнтаў пачалі дапускаць да кіравання справамі універсітэтаў. На некаторы час хваля пратэстных настрояў спала.
Але ў сакавіку пачаліся арышты лідэраў грамадскай кампаніі супраць вайны ва В’етнаме, пасля чаго студэнты гуманітарнага факультэта ў Нантэры блакіравалі адміністрацыйны корпус мясцовага ўніверсітэта. Гэта адбылося 22 сакавіка, і таму новы рух атрымаў аднайменную назву. Гэты рух у далейшым каардынаваў усе дзеянні студэнцкіх выступленняў на працягу вясны.
Хутка пачаліся чарговыя затрыманні: было арыштавана каля 500 навучэнцаў, пасля чаго студэнты не толькі не спынілі супраціўленне, але яшчэ і павялічылі свае шэрагі за кошт выкладчыкаў і апалітычнай да таго часу моладзі. У пачатку траўня пачынаецца агульнаграмадзянская забастоўка, штодня праходзяць акцыі пратэсту супраць рэпрэсій, на вуліцах раскідваюцца тысячы ўлётак, выпускаюцца сотні газет.
І ўжо 6 траўня шасцітысячная дэманстрацыя студэнтаў ідзе да турмы Сантэ, дзе трымалі важакоў руху. Калі дэманстранты вярталіся назад, іх сустрэла паліцыя, і ў гэты ж дзень пры сутычцы былі пабудаваны першыя барыкады ў Лацінскім квартале. Паліцыя затрымала больш за 400 чалавек, яшчэ 600 былі параненыя.
На наступны дзень такая ж дэманстрацыя ўжо налічвала 30 тысяч чалавек, а 10 траўня – 50 тысяч. Гэты дзень вядомы як “ноч барыкад”, бо паміж студэнтамі і паліцыяй пачалася сапраўдная вайна, прымяняюцца газ і гранаты. Па ўсім Парыжы сотні параненых і былі нават забітыя.
Тады кіруючая на той момант у Францыі кампартыя пачынае антыстудэнцкую агітацыю. Але ўжо было позна, бо праз 3 дні дэманстрантаў на вуліцах Парыжа было 400 тысяч, а па ўсёй краіне баставалі дзесяткі мільёнаў чалавек. У гэтыя ж дні студэнты пачынаюць захопліваць адміністрацыйныя і прамысловыя будынкі. Ім нават удалося захапіць Сарбону, якая была зачынена з пачатку траўня.
Прэзідэнт Францыі адкрыта выказваецца аб тым, што, калі бунты будуць працягвацца, у Парыж уступяць войскі і будзе аб’яўлена ваеннае становішча. Толькі пасля гэтага студэнты супакоіліся. Але іх праца не была дарэмнай: пасля гэтых бунтаў прэзідэнт разагнаў існуючы парламент і правёў шмат рэформаў. Так Францыя паказала, што студэнцтва – гэта сіла, з якой не лічыцца нельга!
Сяржук Печавушка
Савецкія танкі на вуліцах Прагі. 1968г.
