Вечная памяць габрэям

Не так даўно быў адкрыты музей брэсцкіх габрэяў. Удзел у мерапрыемстве узялі прадстаўнікі дыпламатычных місій Польшчы, Расіі і Украіны, а таксама супрацоўнікі Брэсцкага гарадскога выканаўчага камітэту і тыя, хто дапамагаў стварэнню экспазіцыі.

Перад адкрыццём быў спраўлены невялічкі канцэрт сябрамі Брэсцкага габрэйскага таварыства “Брыск”.
Музей будзе захоўваць веды пра жыццё, побыт тых габрэяў, якія жылі ў Берасці. Ён прысвечаны тым, хто загінуў, тым, хто дапамагаў ствараць, аднаўляць амаль знішчаную габрэйскую абшчыну.

Лёс брэсцкіх габрэяў вельмі незвычайны і разнастайны. Яны адыгралі не малую ролю у жыцці горада.

Брэст быў галоўным цэнтрам яўрэяў ВКЛ, і абшчына Брэста грала кіруючую ролю ў жыцці яўрэйства ўсёй Літвы (гл. Ва’ад чатырох земляў). Ужо з 15 ст. габрэі Брэста граюць важную ролю ў гандлі Літвы. Яны вядуць буйныя фінансавыя аперацыі і атрымліваюць на водкуп пошліны, падаткі і іншыя дзяржаўныя абкладання. Некаторыя з іх валодалі зямельнымі надзеламі. Гандлёвыя сувязі габрэяў Брэста распаўсюджваліся па ўсім княству і за яго межамі. У 1483 г. габрэі Брэста ўстанавілі гандлёвыя сувязі з Венецыяй.

У 1495 г. усе габрэі, якія адмовіліся перайсці ў хрысціянства, былі выгнаныя з Літвы, у тым ліку і з Берасця. Толькі адзін габрэй прыняў хрышчэнне і быў пакінуты ў горадзе. Буйным духоўным аўтарытэтам габрэяў Берасця ў гэты перыяд быў Иехиэль Лурыя, дзед Шломо Лурии. У 1503 г. габрэям было дазволена вярнуцца, і абшчына хутка дасягнула ранейшага росквіту. У 16 ст. габрэі Брэста гулялі значную ролю ў экспартна-імпартнай гандлі Польска-Літоўскай уніі з Германіяй і Аўстрыяй, і ім належала 16% зямельнай уласнасці ў горадзе і ваколіцах. Значную ролю ў жыцці абшчыны згулялі Міхаэль (Міхэля) Юзэфовіч, буйны адкупшчык, прызначаны ў 1514 г. «старэйшым» ўсіх літоўскіх габрэяў, і Шауль Валь, фактычна кіраўнік суполкі ў канцы 16 ст.
У 1637 г. габрэі Брэста падвергнуліся пагрому, многія габрэйскія крамы былі спаленыя ці разрабаваныя; аднак улады загадалі вярнуць габрэям скрадзеныя ў іх тавары, і ў пазбяганне паўтарэння беспарадкаў была арганізавана змешаная габрэйска-хрысціянская варта. Вельмі варожа ставілася да габрэяў каталіцкія і праваслаўныя духавенства. Студэнты езуіцкай калегіі часта нападалі на габрэяў; асабліва сур’ёзнае напад адбыўся ў 1636 годзе.

У час паўстання Б. Хмяльніцкага ў 1648-49 гг. многія габрэі Брэста збеглі ў Польшчу і Данцыг (гл. Гданьск); пакінутыя ў горадзе былі выразаныя.
Пасля ўключэння Берасця ў склад Расійскай імперыі (1795) яго эканамічнае значэнне ўпала. У 30-я гг. 19 ст. па распараджэнні расейскіх улад была зраўняна з зямлёй значная частка гістарычнага габрэйскага квартала ў Берасце (у тым ліку старадаўняя сінагога і габрэйскія могілкі) і на яго месцы стала будавацца Брэсцкая крэпасць. З пабудовай канала Днепр-Буг ў 1841 г. эканамічнае становішча Брэста зноў палепшылася, што прывяло таксама да ажыўлення гаспадарчай і эканамічнай жыцця габрэйскай абшчыны і да яе павелічэння.

У 19 ст. – пачатку 20 ст. у руках габрэяў было засяроджана амаль усе рамеснае вытворчасць у Берасце, асноўнымі галінамі якога з’яўляліся абутковая і швейная справы. У руках габрэяў знаходзілася таксама значная частка гандлю. У 1905 г. некалькі габрэяў было забіта падчас пагромаў.

Падчас Першай сусветнай вайны габрэяў двойчы высялялі з Берасця. З пераходам Берасця да Польшчы (1919) жыццё габрэйскай абшчыны аднавілася.

16 сьнежня 1941 габрэйскае насельніцтва Берасця было заключана ў гета. Быў створаны юденрат і габрэйская паліцыя (15 паліцэйскіх). У гета знаходзілася 18 000 чалавек (па іншых дадзеных, 27 000). У 1942 г. габрэі ў гета атрымлівалі 150 г хлеба ў дзень.