Так, ўступленне трох суседніх з Беларуссю краін у ЕЗ не падарыла латышам, літоўцам і палякам зямны рай. Але і альтэрнатывы еўрапейскаму выбару вядучыя палітычныя сілы гэтых краін сабе не ўяўляюць. А што ж Беларусь?
Наша краіна з 2009 года прымае ўдзел ва “Усходнім партнёрстве” – праграме Еўразвяза, накіраванай на ўмацаванне яго адносін з усходнімі суседзямі.
Са старту ўсходняй палітыкі суседства і “Усходняга партнёрства” Літва была вельмі актыўная ў гэтым працэсе. Асноўная мэта ўсходняй палітыкі – натхніць суседнія краіны і дапамагчы ім прытрымлівацца каштоўнасцяў дэмакратыі, свабоды гандлю і рынку. Літва і ў далейшым паспрабуе спрыяць агульнаму разуменню гэтых каштоўнасцяў.
“Усходняе партнёрства” – гэта вуліца з двухбаковым рухам, – адзначыў дырэктар дэпартамента па справах Еўропы Міністэрства замежных спраў Літвы Томас Гульбінас. – Чым больш суседнія краіны хочуць ўзаемадзейнічаць, тым больш яны могуць атрымаць ад Еўразвяза. Так што на самай справе канчатковы вынік партнёрства залежыць і ад суседзяў, і ад ЕЗ “.
Латвія, са свайго боку, вельмі зацікаўлена падтрымліваць стратэгію “Усходняга партнёрства”, каб яно стала больш канкрэтным і прагматычным прыладай.
У верасні гэтага года ў Варшаве ўдзельнікі саміту “Усходняга партнёрства” прынялі стратэгію, якія абумовілі адносіны ўсходніх партнёраў з ЕЗ. А менавіта: краіны, якія найбольш залучаны ў рэформы, атрымаюць ад стасункаў з Еўразвязам найбольшую выгаду (так званы прынцып “больш за большае”).
Удзельніцамі “Усходняга партнёрства”, акрамя Беларусі, з’яўляюцца Азербайджан, Арменія, Грузія, Малдова і Украіна. Аб уступленні прадстаўнікоў гэтай шасцёркі ў ЕЗ гаворка пакуль не ідзе, але тыя з іх, у якіх ёсць такое жаданне, змогуць прыцягнуць экспертаў ЕЗ і фінансавыя сродкі, што зробіць іх больш гатовымі да ўступлення.
“Вельмі хутка Еўракамісія выпрацуе план дзеянняў для” Усходняга партнёрства “, – паведаміў палітычны дырэктар латвійскага МЗС Андрыс Разанс. – Гэты план стане сапраўды карысным інструментам і для партнёрскіх краін, і для Еўрапейскага звяза”.
Але не доўга лі Брусель корміць абяцанкамі? Адзначым, што шэраг экспертаў кажуць аб волкасці “УП” і слабасці яе стымулаў для шасцёркі постсавецкіх краін.
Крытычна ацаніў эфектыўнасць “Усходняга партнёрства” член праўлення Цэнтра міжнародных даследаванняў (Варшава) Войцэх Бародзіч-Смаліньскі. Ён адзначыў, што калі разглядаць “УП” з пункту гледжання дэмакратызацыі, свабоды і выпрацоўкі еўрапейскага вектара шасці краін-партнёраў, то можна сказаць, што праект пакуль не цалкам дзейсны.
“Усходняе партнёрства” можна таксама разглядаць як спробу ЕЗ вывесці суседзяў з-пад уплыву Расеі, пра што палітыкі не заўсёды кажуць афіцыйна. Плюс да ўсяго, усходнія суседзі валодаюць альбо энергарэсурсамі, альбо інфраструктурай для іх транспарціроўкі. Таму ў праграме можна ўбачыць і спробу ЕЗ забяспечыць сябе энергіяй. У тым ліку за кошт альтэрнатыў, што можа падзець інтарэсы Расеі, і ў прыватнасці – кампаніі “Газпром”, якую Бародзіч-Смаліньскі супастаўляе з расійскім знешнепалітычным ведамствам.
Але цалкам ацэньваць эфектыўнасць праграмы, якая існуе ўсяго два гады, пакуль рана. Стварэнне “Усходняга партнёрства” прыйшлося на перыяд сусветнага эканамічнага крызісу. І еўрапейскія палітыкі не хочуць марнаваць занадта вялікія грошы на дзяржавы, далейшы лёс якіх імглісты па шэрагу ўнутраных прычын. Еўропа не абяцае партнёрам адкрыць дзверы ў ЕЗ перш за ўсё таму, што не ўсе туды імкнуцца. Меркавалася, што Украіна захоча ўступіць у ЕЗ, але аказалася, што ў палітычным сэнсе яна цяпер становіцца ўсё больш падобнай на Беларусь. Грузія заяўляе аб жаданні ўступіць, але і там сітуацыя пакідае жадаць лепшага. “Шчаслівым дзіцем” “Усходняга партнёрства” можа стаць Малдова.
Брусель не збіраецца за вушы цягнуць партнёраў у праекты “Усходняга партнёрства”, падкрэслівае Бародзіч-Смаліньскі. Геаграфічна партнёры належаць да Усходняй Еўропы, таму ў перспектыве ў іх ёсць шанец стаць членамі Еўразвяза. Але пакуль немцы ці, скажам, французы не зацікаўленыя ў пашырэнні ЕЗ, паколькі ад гэтага залежыць еўрапейскі бюджэт.
“Праблема ў тым, што нашы ўсходнія партнёры ў палоне ілюзіі, быццам іх чакаюць у Еўразвязе. Але ніхто ў Еўразвязе нікога не чакае. І каб Еўрасаюз наогул думаў аб пашырэнні, за гэта трэба змагацца”, – падкрэсліў Бародзіч-Смаліньскі.
Такім чынам, калі ўлады Беларусі не захочуць эфектыўна ўдзельнічаць у тым жа “Усходнім партнёрстве”, то ніхто іх да гэтага прымушаць не будзе. Афіцыйнаму Менску вядома, што трэба зрабіць, каб наладзіць супрацоўніцтва з ЕЗ.
Адпаведнае палітычнае рашэнне могуць прыняць ўрад і кіраўнік дзяржавы. З іншага боку, у сітуацыі сацыяльнай напружанасці само грамадства можа выбраць еўрапейскі вектар развіцця, кажа аналітык.
Андрыс Разанс лічыць цяперашні стан адносін паміж ЕЗ і Беларуссю вельмі няважным і выступае за іх паляпшэнне.
“Беларусь – частка “Усходняга партнёрства”, і я думаю, што ў яе ёсць усе шанцы скарыстацца гэтым інструментам, – заявіў дыпламат. – Вядома, для гэтага існуюць вельмі ясныя ўмовы, і ЕЗ апісаў іх вельмі канкрэтна. На жаль, у цяперашняй сітуацыі мы не выкарыстоўваем тыя магчымасці, якія сапраўды існуюць”.
Еўрапейскі звяз неаднаразова заяўляў, што без вызвалення і рэабілітацыі палітычных зняволеных у Беларусі паўнавартаснае супрацоўніцтва паміж бакамі немагчыма.
Томас Гульбінас кажа, што ЕЗ прымяняе ў адносінах да Беларусі двайны падыход. Першы – санкцыі ў дачыненні да тых чыноўнікаў, якія адказныя за парушэнні правоў чалавека, патлумачыў ён. Другі – гэта падтрымка грамадзянскай супольнасці. Дыпламат падкрэсліў, што такая палітыка была прынятая менавіта таму, што ЕЗ лічыць яе эфектыўнай.
“Варта дапамагчы грамадзянскай супольнасці Беларусі стаць мацней дзякуючы кантактам з партнёрамі за мяжой”, – адзначыў Гульбінас. Па гэтай прычыне ў верасні 2010 года літоўскі ўрад прыняло рашэнне адмяніць зборы за нацыянальныя візы для беларусаў.
Апроч гэтага, Літва і Беларусь падпісалі пагадненне аб малым памежным руху. Яно ратыфікавана, але пакуль, на жаль, не стала працаваць. Дакумент уступіць у сілу толькі тады, калі краіны паведамляюць адна адну аб завяршэнні неабходных унутраных працэдур.
Войцэх Бародзіч-Смаліньскі кажа, што Еўразвязу вельмі складана выпрацаваць палітыку па дачыненні да Беларусі. З аднаго боку, неабходна супрацоўнічаць з уладамі, бо менавіта яны прымаюць рашэнні і толькі ад іх залежыць, якім будзе беларускае заканадаўства.
Ад апазіцыйных сілаў і грамадзянскай супольнасці Беларусі прыняцце ключавых рашэнняў не залежыць паколькі гэтыя сілы расколатыя і самі не заўсёды ведаюць, чаго хочуць. Такая сітуацыя – на руку цяперашняму беларускаму ўраду. Але яна можа вельмі хутка змяніцца, кажа эксперт – “усё залежыць ад людзей”.
У апошнія гады ЕЗ спрабаваў наладзіць кантакт з кіраўніцтвам Беларусі, і гэтая спроба ў выніку не атрымалася, але магла пры іншым павароце сюжэту даць выйгрыш абодвум бакам, мяркуе Бародзіч-Смаліньскі. Ізноў-такі, два гады – занадта кароткі тэрмін, каб ацаніць правільнасць выбару палітыкі.
Праблема, кажа эксперт, не ў тым, што ЕЗ спрабаваў весці дыялог з беларускімі ўладамі, а ў тым, што ён не змог выпрацаваць правільны падыход у адносінах да беларускага грамадства. Праекты і тэндэры ЕЗ былі адарваныя ад беларускай рэальнасці. Зараз жа, калі ў Беларусі змянілася заканадаўства, удзел у такіх праектах, атрыманне еўразвязных сродкаў стварае рэальную пагрозу для беларусаў.
ЕЗ, на думку эксперта, не да канца разумее, што распрацаваныя ім у рамках супрацоўніцтва з іншымі дзяржавамі законы не абавязкова з’яўляюцца эфектыўнымі пры ўзаемадзеянні з жорсткім аўтарытарным рэжымам.
У цяперашняй сітуацыі Бародзіч-Смаліньскі лічыць гэтую праблему не вырашальныя тымі прыладамі, якія ёсць у ЕЗ. Неабходна прыдумаць новы інструмент. Каб ён быў не занадта бюракратычным, вельмі простым для беларусаў і прыдатным для выкарыстання ў іншых дзяржавах.
Гэты інструмент павінен забяспечыць правільнае выкарыстанне еўрапейскіх сродкаў атрымальнікамі. З іншага боку, ён не павінен ствараць для іх пагроз і дадатковых праблем.
Інструменты – гэта толькі інструменты. Так, яны важны, але галоўнае залежыць ад людзей. Беларусь у гэтым плане пакуль на раздарожжы, грамадства расколатае, а кіруючая вярхушка адчайна лавіруе ў інтарэсах ўтрыманьня ўлады. І цяпер геапалітычны маятнік пайшоў на ўсход … Еўрапейскі выбар беларусаў застаецца пад вялікім пытаннем.
Паводле belapan.com
Belarus - Europe
