Асабісты досвед пра незвычайнае валанцёрства.
Маё імкненне падарожнічаць, ды яшчэ і сумяшчаць гэта з любімай справай прывяло мяне ў Паўднёва-Усходнюю Азію. А дакладней, у В’етнам. Есці рыс тры разы на дзень, ўставаць на досвітку, называць в’етнамскіх сяброў братамі і сёстрамі толькі таму, што з імі маеш зносіны больш чым з іншымі – усе гэта і не толькі было чымсьці новым і незвычайным ў маім жыцці ў Ханой.
Пасля заканчэння юрыдычнага факультэта БДУ я засталася працаваць на факультэце, навучаючы студэнтаў практычным навыкам юрыста. Я не чытала лекцыі па нейкай пэўнай прававой дысцыпліне, мой факультатыўны курс называўся «Практычныя навыкі юрыста». Студэнты бясплатна дапамагаюць маламаёмасным грамадзянам вырашыць іх прававыя пытанні, пры гэтым, будучыя юрысты набываюць важныя для іх навыкі зносін, аргументацыі, юрыдычнага пісьма і іншыя веды і навыкі, неабходныя для паспяховай работы па прафесіі ў будучыні. Такое практычнае навучанне юрыстаў ужываецца ва універсітэтах многіх краін і называецца клінічнае юрыдычная навучанне. А месца, дзе студэнты вучацца і адначасова дапамагаюць людзям, называецца юрыдычнай клінікай. Выкладчык такога курсу не чытае сухіх лекцый, навучанне адбываецца з дапамогай ролевых гульняў, групавых абмеркаванняў, сімуляцый і дэбатаў, а выкладчык выконвае ролю фасілітатара, або мадэратара.
Клінічнае навучанне прыцягвала мяне не проста цікавымі метадамі выкладання, але і высокімі вынікамі, якія давала выкарыстанне гэтых метадаў, таму я вырашыла пашыраць свае веды ў гэтай галіне, удзельнічаючы ў стажыроўках, трэнінгах і канферэнцыях, прысвечаных працы юрыдычных клінік усяго свету. Першай краінай былі ЗША, бо менавіта там з’явіліся першыя юрыдычныя клінікі, затым – Расія, Польшча, Гішпанія.
Падчас удзелу ў Сусветнай канферэнцыі па клінічнай юрыдычнай адукацыі ў Гішпаніі, я даведалася аб наборы валанцёраў-выкладчыкаў ў Паўднёва-Усходнюю Азію для дапамогі ў развіцці клінічнага навучання ў гэтым рэгіёне. Абавязковай умовай была наяўнасць 7-гадовага вопыту працы ў юрыдычнай клініцы, які якраз да моманту падачы заяўкі ў мяне адпавядаў патрабаванням, вітаўся таксама любы міжнародны досвед навучання або выкладання, які таксама ў мяне быў, дзякуючы праграме «Моладзь у Дзеянні». Вынік не прымусіў доўга чакаць, і я атрымала станоўчы адказ ад арганізатараў.
Варта адзначыць, што я да апошняга моманту не ведала, краіну і тым больш горад, у якім буду працаваць. Як аказалася, працаваць валанцёрам мне трэба было ў Ханоі ва універсітэце прафсаюзаў. Да прыезду ў В’етнам я нічога не ведала аб гэтай краіне, нават сталіцу не магла дакладна назваць. Мая задача складалася ў навучанні азіяцкіх выкладчыкаў інтэрактыўным методыкам выкладання права на працягу 4 месяцаў. Запрашальны бок, універсітэт пакрыў мне кошт пералёту, візу, пражыванне, а таксама невялікія кішэнныя выдаткі за кошт сродкаў UNDP Vietnam. Сама праца ў універсітэце не аплочвалася.
Адукацыя ў В’етнаме
Паколькі ўвесь свой час я праводзіла на юрыдычным факультэце, то маё ўяўленне аб адукацыі склалася толькі з размоваў са студэнтамі і выкладчыкамі гэтага факультэта. Навучанне ва універсітэтах В’етнама платнае. 1 семестр каштуе каля 100 даляраў. Пры гэтым, сярэдняя зарплата па краіне складае 150-200 даляраў у месяц. Нягледзячы на кошты, асобаў, якія жадаюць атрымаць вышэйшую адукацыю, вельмі шмат. Мы чулі многа пра «бэбі буме» у Азіі, ва універсітэтах назіраецца падобная сітуацыя: напрыклад, на 500 студэнтаў юрыдычнага факультэта прыходзіцца толькі 6 выкладчыкаў. Вельмі многія ВНУ адчуваюць недахоп выкладчыкаў, і гэтая прафесія вельмі ганаровая, хоць і нізка аплачваемая. У В’етнаме вышэйшая адукацыя дзеліцца на ступень бакалаўра і магістра. Каб атрымаць дыплом бакалаўра права трэба вучыцца 4 гады. Выпускнікоў са ступенню бакалаўра вельмі шмат, таму асобы, што скончылі магістратуру, больш запатрабаваныя на рынку працы.
Мяне ўразіў навучальны расклад ва універсітэце. Пачатак заняткаў у 06:50, заканчваюцца бліжэй да 11-12 гадзін дня. Ханой – горад вялікі, па раніцах на дарогах бываюць даўжэзныя коркі. Пражываючы не на самай ўскраіне горада, я дабіралася ва ўніверсітэт грамадскім транспартам за 40-50 хвілін. Праўда, мой графік быў больш еўрапейскі, таму працаваць я пачынала бліжэй да 9 гадзін раніцы. У колькі даводзіцца прачынацца студэнтам, каб дабрацца своечасова да універсітэта, можаце палічыць самі. Студэнты жывуць у інтэрнатах. Асаблівая правіла ў любым інтэрнаце, нават для замежных студэнтаў – нельга гатаваць ежу. Няма агульных кухняў, няма плітак. Сілкуюцца студэнты ў шматлікіх кавярнях і вулічных рэстаранчыках, седзячы на маленькіх пластмасавых стульчыках. У студэнцкім інтэрнаце ў пакоі памерам каля 20 кв.м. жыве … 8 чалавек. І ніхто не скардзіцца. Усе ложкі ў два ярусы, а вывешваць сушыць бялізну ў пакоі, на вокнах і за вокнамі – гэта яркі прыкмета студэнцкага жылля.
З прыходам лета адзенне студэнтаў не моцна змянілася. Нават у 35-градусную спякоту ўсе студэнткі носяць штаны. На маё пытанне аб спадніцах і шортах, адказ быў просты: «Толькі выкладчыцы могуць апранаць спадніцы і сукенкі доўгай па калена, для студэнтак такі стыль адзення непрымальны і лічыцца непавагай». Для параўнання: у Тайландзе, дзе я прымала ўдзел у канферэнцыі, наадварот, для ўсіх школьніц і студэнтак абавязковым з’яўляецца дрэс-код – спадніцы і сукенкі.
Рэжым дня
У В’етнаме не толькі незвычайны для нас, беларусаў, расклад, але і рэжым дня. Устаць а 4-5 раніцы для сярэднестатыстычнага в’етнамца лічыцца нормай. Пры гэтым яны кладуцца спаць а 11-й гадзіне вечара. Адкуль у іх сілы працаваць амаль 20 гадзін у суткі? – можаце спытаць вы. Адказ просты. Сіеста, або пасляабедзенны сон, аднаўляе сілы і энергію для працы ў другой палове дня.
Калі прайсціся па рынку або вуліцы пасля абеду, то можна ўбачыць незвычайную карціну спячых на крэслах, ў гамаку, на сталах і нават клавіятуры людзей. Як правіла, мае заняткі павінны былі праходзіць пасля абеду. І вось тут без інтэрактыўных метадаў выкладання не абыйсціся. Калі мая гаворка доўжылася больш за 5 хвілін, то вочы студэнтаў павольна заплюшчваліся, таму я пастаянна выкарыстоўвала ролевыя гульні, абмеркаванні, мазгавы штурм, энерджайзеры і іншыя інтэрактыўныя метады.
Рэжым прыёму ежы ў в’етнамцаў – як у беларускіх дзяцей у дзіцячым садзе. Можна дакладна спраўджваць гадзіны, калі настаў час абеду або вячэры. В’етнамец пакіне ўсе свае справы, якімі б яны важнымі не былі, і пойдзе паесці.
Па вечарах, калі спадае спякота, людзі праводзяць час на вуліцы. Захапленне здаровым ладам жыцця праяўляецца ва ўсім – вялікая колькасць гародніны ў ежы, спартыўныя гульні, прабежкі і зарадка па вечарах і ранняй раніцай для людзей любога ўзросту з’яўляецца неад’емным элементам жыцця.
Мова
Асноўная мова краіны – в’етнамская, якую я не ведала, ды і зараз не ведаю. Але вывучыць некалькі фраз прыйшлося. Паколькі вельмі многія тавары прадаюцца ў маленькіх сямейных крамах, а садавіна і гародніна толькі на рынках, то першымі маімі фразамі па-в’етнамскіх былі «колькі каштуе?» І лічбы. Цэннікаў няма і не бывае ў прынцыпе. А гандлявацца не проста пажадана, а абавязкова. Для замежнікаў кошты заўсёды нашмат вышэй, чым для мясцовага насельніцтва, напэўна не забуду, як першы раз купляючы адзінае манга, я заплаціла столькі ж, колькі ўжо потым плаціла рэгулярна за 1-1,5 кг манга, калі стала гандлявацца.
На ангельскай мове мала хто размаўляе, усё залежыць ад адукацыі, месца жыхарства. Але нават у Ханоі не заўсёды проста знайсці ангельскамоўнага в’етнамца. Часцей за ўсё яны самі знаходзяць нас, «белатварых». Шпацыруючы па вуліцах горада, часам мне хацелася апрануць шапку, чорныя акуляры і схаваць сваю светлую скуру, каб групы в’етнамскай моладзі не прасіліся сфатаграфавацца. Бо мы, беларусы, – вельмі прыгожыя ў разуменні многіх нацый. Блакітныя вочы, светлая скура і валасы…
Рускую мову ведаюць і могуць гаварыць на ей пажылыя людзі з вышэйшай адукацыяй. Як правіла, яны вучыліся ў краінах былога Савецкага Саюза. Мне запомнілася сям’я маёй студэнткі, якую бацькі назвалі Мі ў гонар Мінска, – так спадабалася ім наша беларуская сталіца. В’етнамская пара вучылася і жыла 7 гадоў у Мінску ў 1990х і да гэтага часу захоўвае фатаграфіі таго часу, білет на самалёт Аэрафлота і чытацкі білет у бібліятэку.
Міжнародны досвед: за і супраць
Любы міжнародны вопыт, няхай гэта будзе семінар або стажыроўка, кароткатэрміновы або доўгатэрміновы валантарыят будуць незабыўнай падзеяй і карысным досведам у жыцці. Ад в’етнамцаў я навучылася не толькі есць палачкамі рыс і вермішэлі, але і ўсміхацца няўдачам у твар, выконваць заданні ў камандзе, прачынацца а 7й раніцы нават на выходных, цярпенню.
Пры гэтым, пазнанне іншай культуры, традыцый і краіны ў цэлым не заўсёды можа быць простым выпрабаваннем, трэба быць гатовым да зменаў сябе і сваей свядомасці, трэба вучыцца глядзець на свет вачыма іншага чалавека. Прывяду прыклад. Нягледзячы на маю далікатную (амаль в’етнамскую) фігуру, невялікае адрозненне заўсёды кідаецца ў вочы пасля маіх сытых вячэр і абедаў – гэта круглы жывоцік. Некалькі разоў в’етнамцы, усміхаючыся і гледзячы мне ў вочы, назвалі мяне тоўстай. Дарэчы, гаварыць усё, што яны думаюць, адкрыта ў вочы – в’етнамская традыцыя. Хацела б на іх пакрыўдзіцца, ды не магу. Замест гэтага я рушыла ўслед зноў жа іх парадзе – глядзець на ўсе непрыемнасці з усмешкай. Цяпер пасля шчыльных вячэр я магу спакойна ездзіць у грамадскім транспарце, паколькі «цяжарнай» жанчыне заўсёды саступаюць месца, і просьба не паліць у маёй прысутнасці не лічыцца грубай.
Пасля заканчэння чатырох месяцаў працы ў адным універсітэце мне прапанавалі працягнуць супрацоўніцтва. І я пагадзілася… Калі ж яшчэ атрымацца даведацца бліжэй гэты далёкі Усход з яго старажытнымі традыцыямі, культурай і рэлігіяй?!
