Гэта – агульнае меркаванне, да якога прыйшлі прадстаўнікі розных беларускіх інтэлектуальных плыняў і асяродкаў на спатканні ў Нямеччыне у лютым 2010 году.
Нас, дзейных асобаў культурнага працэсу на Радзіме, не падзяляе і не робіць міжсобку ворагамі нічога, што сыходзіла б з беларускай культуры, традыцыі, мовы і мэнталітэту.
Мы ўсведамляем, што найвышэйшая мэта сучаснай культурнай палітыкі – фармаванне беларускай нацыі ва ўмовах глабальнага свету. Усе падзелы паміж намі сыходзяць з іншых сфераў грамадскага і дзяржаўнага ўладкавання.
Канфлікты і напружанасць у культуры пачалі акрэслівацца яшчэ ў канцы 80-х гадоў мінулага стагоддзя. Часам яны мелі сацыяльнае паходжанне, калі, да прыкладу, народны пісьменнік Янка Брыль мусіў публічна апраўдвацца, чаму ён “есць хлеб рабочых і сялян”.
Часам яны насілі прапагандысцкі характар, калі насельніцтва запалохвалася “таталітарнай беларусізацыяй” і з жахам прыгадвала беларусізацыю 1920-х гадоў, якая скончылася вялікай крывёю яе ініцыятараў. Часам гэта былі гульні “каралеўскага двара”, які арганізацыйна разводзіў творцаў на лагеры сваіх і чужых. Паэты, музыкі і мастакі “маркіраваліся” не паводле іх таленту і культурнага даробку, а паводле лаяльнасці або нелаяльнасці да ўладаў. Пры гэтым “маркіроўшчыкі” найчасцей заставаліся ананімнымі. Дзякуючы ўсяму гэтаму ў саміх панятках мовы, нацыі і культуры быў пасеяны канфлікт.
Сёння мы прызнаем, што гэты канфлікт вычарпаны. Тыя гістарычныя этапы, на якіх ён штучна падтрымліваўся, пройдзеныя. Беларуская нацыя мусіць завершыць працэс свайго фармавання перад абліччам глабалізацыі, каб стаць яе ўдзельніцай, а не ахвярай. Пад сілу гэтая задача толькі адзінай беларускай культуры.
Мы ўсведамляем, што не культура павінна быць закладніцай палітыкі, а сама палітыка ёсць інтэгральнай часткай культуры. Беларусізацыю мы разумеем як змест працэсу еўрапеізацыі. Існаваць паміж Польшчай і Балтыяй з аднаго боку і Расеяй з другога як роўныя сярод роўных – мы можам толькі ў гэткай самай нацыянальнай, культурнай, цывілізацыйнай кандыцыі, а не ў стане эвалюцыйна ніжэйшага і недафармаванага. Палова з нас гаворыць па-беларуску, а палова па-расейску.
Палова падтрымлівае афіцыйную палітыку, палова крытыкуе яе. Палова супрацоўнічае з дзяржаўнымі структурамі, палова працуе ў недзяржаўным сэктары. Але ўсё гэта ніякім чынам не ўплывае на змест нашых думак, што ўсе скіраваныя да адзінства і грунтуюцца на глыбокай любові да нашае Радзімы-Беларусі і прасякнутыя клопатам пра яе заўтрашні дзень.
Канфліктнасць, якая панавала ў сферы мовы, культуры і нацыятворчасці доўгія гады, мела вынікам зніжэньне агульнага ўзроўню актуальнай культуры. Яна захварэла на правінцыялізм і другаснасць, калі цэнтры і першаўзоры культуры ў свядомасьці дзейных асобаў знаходзяцца не ў Беларусі, а дзесці за мяжой – у Расеі ці на Захадзе.
На нашу думку, гэтая другаснасць будзе пераадоленая разам з вяртаннем да прынцыпу адзінства культуры. Каб нашы словы не засталіся пустой дэкларацыяй, мы прапануем усім суб’ектам культуры ў Беларусі далучыцца да нашай ініцыятывы Адзінства Культуры, якую мы назвалі Гётынгенскім працэсам.
Гётынген-2010, [email protected]
