Усё ніжэй напісанае мае выключна азнаямляльны (чытаць: абуджальны) характар і ні ў якім выпадку не прэтэндуе на месца ў эпісталярнай спадчыне. Хучэй за ўсё, дадзеныя разважанні трэба разглядаць у якасці суб’ектыўнай ацэнкі аматара-падарожніка, які ў выніку збегу акалічнасцяў апынуўся ў добрым месцы, але ж у не адпаведны для гэтага час.
Такія месты проста так не пакідаюць…
Зміцер Бартосік
Спяшаюся адказаць на Вашае пытанне, шаноўны чытач, ды паставіць кропку ў свавольным радку здагадак і асацыяцый – далейшыя запісы прысвячаюцца згубленай Меццы беларусаў – Вільні.
Мацёрым падарожнікам мяне назваць нельга: з гарадоў бліжняга замежжа некалькі разоў давялося пабываць толькі ў Польшчы (пераважна ў Варшаве). На гэтым можна было б паставіць кропку ў маіх вандраваннях па навакольным свеце, калі б па іроніі лёсу не давялося сутыкнуцца з Вільняй.
На першы погляд нічога асаблівага няма, нават наганяе сум (чытаць: незразумелае хваляванне), таму як пераважная большасць гораду несвядома нагадвае родны і знаёмы да болю Менск: тыя ж “штампавыя” шматпавярховікі, з вузкімі аўтастрадамі-тратуарамі, што вядуць ад танэляў пад’ездаў да аўтобусных прыпынкаў; тыя ж людзі з тыпова славянскімі (чытаць: беларускімі) рысамі твару: ільняныя валасы ды светлыя вочы; тыя ж аўтамабілі…
Я адкрыў для сябе Вільню, якую наўрад ці можна пакахаць з першага позірку (нягледзячы на тое, што здольнасць закахацца з падобнай хуткасцю – гэта мая “хвароба”. Колькі ўжо разоў было: першы раз бачу дзяўчыну, ну ЛІТАРАЛЬНА ПЕРШЫ, вось толькі паспеў абмовіцца з ёю некалькімі фразамі – і гатовы за яе хоць на вогнішча, хоць у пятлю!). Вільню ж можна параўнаць толькі з жанчынай, глыбіню сваіх пачуццяў да якой асэнсоўваеш тады, калі побач з табою знаходзіцца іншая.
Вільня. Вострая Брама. Месца, дзе павінен пабываць кожны беларус
Я не люблю восень, асабліва з яе туманамі ды дробным дажджом, можа таму менавіта позняй восенню абвастрылася туга па страчаным каханні, па страчанай згубе, па страчанай Меццы беларускага народа – па страчанай (чытаць: няхай і не па тваей віне, але ж СТРАЧАНАЙ) Вільні.
Вільню мы згубілі даўно, яшчэ ў 1939 г., калі “бацька і правадыр усяго савецкага народу” І. Сталін перадаў яе разам з Віленскім краем Літве. Саўдэпаўскае кіраўніцтва, ведаючы пра брыду свайго ўчынку, вуснамі Молатава заявіла: “Мы ведаем, што большасць насельніцтва гэтага абшару не літоўская. Але гістарычнае мінулае ды імкненні літоўскага народа цесна звязаны з горадам Вільня, і ўрад СССР уважаў за неабходнае шанаваць гэтыя маральныя фактары”.
Ну, а далей усё пайшло па знаёмаму для беларусаў сцэнару: беларускамоўныя школы пачалі зачыняцца (сардэчны “дзякуй” за гэта літоўскаму міністру асветы Ю.Жыжгудзе), пачалося татальнае перасяленне жамойтаў (на сучасным этапе гэта тыя, хто прысвоіў назву “літоўцы”) на этнічныя беларускія землі, не абышлося, канешне ж, без нацыянальнай дыскрымінацыі і г.д.
Трэба дадаць, што мы, беларусы, маем па гэтай частцы давoлі багаты вопыт: апошнім часам неяк стала модна казаць пра польскі шавіністычны рух на тэрыторыях Беларусі на працягу ХVII-XVIII, і ўсё папулярней сталі размовы (асабліва апошнія год дзесяць) пра славянскае адзінства (тут нават пошла, ведаеце, размаўляць пра трохсотгадовую акупацыю ды МІЛЬЁНЫ ахвяраў імперыялістычных “великорусских” памкненняў кацярынаўшчыны ды саўдэпаўшчыны). Пасля Другой Сусветнай вайны сітуацыя з межамі беларускіх зямель не змянілася.
Існуе нават версія, па якой падзел межаў адбыўся наступным чынам. Літоўскі пісьменнік Юстас Палецкіс, які ўдзельнічаў у дэлегацыі на прыёме ў Сталіна, у адным з інтэрв’ю паведаў:
“Калі ў 1944г. пасля выгнання немцаў паўстала пытанне аб дзяржаўных межах паміж БССР і ЛССР… доўга меркавалі пра лёс Вільні і баяліся, што яна нам не дастанецца. Бо ведалі, што Беларусь вельмі пацярпела ў вайне і там вельмі актыўна змагаліся з немцамі, тым часам як у нас усё было не так. Сядзім, маўчым да нейкага часу. Ён, Сталін, і кажа: “Ну, што вы тут мяркуеце?” Мы муляемся, не адважваемся сказаць. А ён гаворыць: “Я думаю, што мяжа павінна прайсці, ну… вось так”, – і пазногцем правёў на карце. Тады мы ўзрадваліся з палёгкай (Вільня з нашага боку!)…”
Вось так, шаноўны чытач, мы і страцілі СВАЮ Вільню. Можна, канешне, казаць, што каханне прайшло і, маўляў, нават і не было таго сапраўднага пачуцця (мабыць, гэтымі ж словамі супакойваў калісьці сябе і я), толькі трэба дадаць, што самога сябе, мае шаноўныя, не падманеш, асабліва позняй восенню, калі туманы разбаўляюць тваю каву замест вяршкоў ды дождж грукае познім спадарожнікам у вакно на кухні.
Эпіграф артыкула ўзяты з песні З.Бартосіка “Развітанне з Вільняй”.
Падарожнік-аматар
Андрэй Ляўчук
Фота: http://photo.bymedia.net
Вуліцы старой Вільні
