Ці даўно вы былі ў Брэсцкай крэпасці? Наведвалі ці вы яе самі або паказвалі сваім гасцям? Што распавядалі пра руіны і куточкі крэпасці? Што першым прыходзіць на розум?
Манументы? Вечны агонь? Зорка?
Мы прапануем вам некалькі іншы маршрут прагулкі па гэтай цікавай гістарычнай тэрыторыі. Наша міні-экскурсія зойме ўсяго гадзіну, але дакладна спадабаецца нават тым турыстам, якія ўсё ўжо даўным-даўно бачылі ў горадзе.
ПАМЕЖНЫ СЛУП
Многія з вас бачылі каржакаваты слупок на скрыжаванні вуліц Леніна і Гогаля. Што вы пра яго ведаеце? На ім напісана, што служыў ён «мяжой паміж землямі горада і крэпасці». Але гэта не зусім так.
Падчас узвядзення Брэсцкай крэпасці стары горад ужо быў разбураны (новы горад яшчэ не быў пабудаваны), таму не было неабходнасці ўсталёўваць слупы для размежавання. Аднак ёсць здагадка, што слупы выкарыстоўваліся ў якасці артылерыйскіх арыенціраў. Іх прысутнасць мела сваю мэту: абцяжарыць напад на крэпасць і забяспечыць адкрытую прастору перад ёй, якая б была добра бачнай. Для гэтага высякаліся дрэвы, і будаўніцтва дамоў у гэтай зоне было забаронена. Пракрасціся ў гэтую вобласць, застацца незаўважаным і паспрабаваць схавацца ад абстрэлу было немагчыма, так як артылерыйскія прылады былі ўсталяваныя на прыгонных сценах і накіраваны на тэрыторыю.
Існуе яшчэ адна версія: слуп служыў падзельнікам для двух частак эспланады – адкрытай прасторавай зоны вакол крэпасці. Бліжэй да самой крэпасці было забаронена любое грамадзянскае будаўніцтва, а ў другой частцы дапускаліся будынкі абмежаванай вышыннасці, звычайна не больш двух паверхаў.
ВАРТАЎНІЧЫ ДОМІК
Не даходзячы 100 метраў да Паўночных варот Брэсцкай крэпасці, справа ад старадаўняй гарматы на колах і за старым драўляным плотам, скрыты ад вачэй мінакоў невысокі аднапавярховы домік, пабудаваны з цёмна-чырвонай цэглы. Па яго будаўнічаму стылю, асабліва над вокнамі, можна меркаваць, што ён належыць прыгонным збудаванням. Аднак, дакладна вызначыць, да якога менавіта перыяду ён ставіцца, цяжка.
У планах ад 1895 года можна ўбачыць, што яшчэ да Першай сусветнай вайны побач з варотамі крэпасці знаходзіўся пост, а ў доміку размяшчаліся дазорцы. Такі ж домік-блізнюк можна было выявіць побач з іншым уваходам у крэпасць – усходнімі варотамі.
Гэты дом на вуліцы Герояў абароны сапраўды быў задзейнічаны падчас абароны, але гэта адбылося ў 1939 годзе, калі нямецкія войскі атакавалі з поўначы. Шчарбіны на яго фасадзе захаваліся да нашых дзён, падобныя сляды ад снарадаў можна таксама ўбачыць на суседніх польскіх 4-павярховых будынках. Вядома, не ўжывую, а на фотаздымках. Пасля вайны дом быў перададзены ў грамадзянскае карыстанне і прыватызаваны.
ГАЎРЫЛАЎСКІ КАПАНІР
Капанір, які ўваходзіць у сістэму абароны Кобрынскага ўмацавання Брэсцкай крэпасці, і казематы ўнутры вала з’яўляюцца неад’емнай часткай гэтай абарончай сістэмы. Адзін з капаніраў носіць назву “Гаўрылаўскі” ў гонар маёра Гаўрылава, які 23 ліпеня 1941 года быў захоплены ў палон у гэтым капаніры пасля бою. Пасля 1945 года капанір знаходзіцца ў закінутым стане і паступова руйнуецца.
Галерэя капаніра злучаецца з умацаваннямі, якія знаходзяцца ўнутры абарончага вала. Тут знаходзяцца некалькі дзясяткаў казематаў з магутнымі цаглянымі скляпеннямі. У савецкі час, калі гэтую тэрыторыю займала вайсковая частка, унутры капаніра знаходзіўся кінаклуб, пра што сведчаць захаваная зала і шматлікія кінаплёнкі і скрыні, раскіданыя па казематах.
Яшчэ пару гадоў таму капанір быў адкрыты, але хутка «завандалены». Уваходы заварылі рашоткамі. Аднак, самыя адчайныя знойдуць месца, дзе можна прабрацца ўнутр і паглядзець на былую кіназалю і сталовую. А аматары прыгожых кадраў заўважаць гатычныя аркі вокнаў.
РУІНЫ БЕРНАРДЗІНСКАГА МАНАСТЫРА
У XVII стагоддзі на гэтым месцы знаходзіўся манастыр, які належаў Бернардынскаму ордэну. У 1842 годзе будынак быў перададзены пад кадэцкі корпус, а з 1861 года ён выкарыстоўваўся ў якасці шпіталя. У цяперашні час засталіся толькі падмурак, падвалы і руіны двух паверхаў, сярод якіх прарастаюць зараснікі дрэў.
ПАМЕЖНЫ ВОСТРАЎ
На памежным востраве можна ўбачыць руіны некалькіх казармаў. Каб наведаць гэтае месца, неабходна загадзя падаць заяўку за 10 дзён, мець пры сабе пашпарт і атрымаць дазвол на наведванне памежнай паласы (для грамадзян Беларусі) або памежнай зоны (для грамадзян іншых краін). На востраве можна знаходзіцца толькі разам з экскурсійнай групай, якая суправаджаецца памежнікам.
ЗЛІЦЦЁ РЭК
Калі такая экскурсія па крэпасці не падасца цікавай, можна проста паназіраць, як зліваюцца рэкі Буг і Мухавец – іх плыні розных адценняў бачныя менавіта ў крэпасці. Гэта амаль адзінае месца, дзе можна акунуць рукі ў Заходні Буг, так як у іншых месцах рака становіцца мяжой і падысці да вады даволі складана.
